«Շատերը վատթարի ու վատի միջև ընտրություն պիտի կատարեն»

«ՏՈՒՆԴԱՐՁ ԿԱՄ ՎԵՐԱԴԱՐՁ ԴԵՊԻ ՀԱՅԱՍՏԱՆ»
Հարցազրույց ՀՀ տարածքային կառավարման նախարարության միգրացիոն գործակալության պետ ԳԱԳԻԿ ԵԳԱՆՅԱՆԻ հետ
-Միգրացիայի ոլորտում գործող օրենսդրությունը բավարար համարո՞ւմ եք ոլորտի կառավարման համար:
-Իհարկե` ոչ: Կան միգրանտների առանձին կատեգորիաներ, որոնց խնդիրների կարգավորման համար անհրաժեշտ են օրենսդրական ակտեր, որոնք, ցավոք, դեռևս ընդունված չեն: Անցած տարիների ընթացքում որոշակի տեղաշարժ, իհարկե, եղել է: Խոսքն ապաստան հայցողների մասին է, այն մարդկանց, որոնք Հայաստանի իշխանություններից պաշտպանություն են խնդրում` իրենց երկրներում հալածանքի վտանգի պատճառով: Այդ բնագավառը բավականին զարգացած է` և՛ օրենսդրությունը կա, և՛ համապատասխան կառույցները կան, և՛ արհեստավարժ անձնակազմ կա, բայց այլ կատեգորիաների միգրանտների հարցերը դեռ կանոնակարգող օրենսդրություն չկա:
-Նկատի ունեք աշխատանքայի՞ն միգրանտներին:
-Այո, աշխատանքային միգրացիան կանոնակարգող օրենսդրական դաշտը դեռևս ձևավորված չէ: Բացի այդ, օրենսդրորեն կարգավորված չեն նաև Հայաստանից մեր քաղաքացիների ելքի և մուտքի իրավահարաբերությունները, մասնավորապես, ի՞նչ փաստաթղթերով պիտի սահմանահատումը կատարվի առանձին կատեգորիաների դեպքում` երեխաների, անգործունակ քաղաքացիների... Բազմիցս մեր քաղաքացիներն առնչվում են այս հարցերին, և եթե դրանք օրենսդրորեն կարգավորված չեն, շատ լավ հնարավորություն է ստեղծվում տարբեր տեսակի մեկնաբանությունների համար, որոնք, որպես կանոն, ավելի շատ բխում են մեկնաբանողի շահերից և ոչ թե սահմանահատում կատարողի: Կամ` արդյոք հնարավո՞ր է ժամանակավորապես արգելափակել անձի ելքը Հայաստանից, ի՞նչ հիմքերի առկայությամբ: Առնվազն օրենքի մակարդակով սահմանվող հիմքեր են պետք, մինչև հիմա այդ օրենքը չունենք:
-Միջազգային փորձը Հայաստանի համար օգտակար չի՞ կարող լինել:
-Իհարկե, կարող է: Նախ հասկանանք, թե աշխատանքային միգրացիայի գործընթացի ո՞ր մասը կարող է պետությունը կարգավորել օրենքներով, որոշումներով ու այլ նորմերով: Բազմաթիվ խնդիրներ` սկսած, որ մարդիկ դրսում անլեգալ են աշխատում, վերջացրած, որ հաճախ ընկնում են «հաջողակ» ձեռներեցների ցանցը, որոնք ոսկե սարեր են խոստանում, իրականում կանգնեցնելով կոտրած տաշտակի առջև: Մենք ամրագրել ենք այն հարցերը, որ պետությունը կարող է լուծել` առաջին, պայմաններ ստեղծվեն Հայաստանի ներսում, որը կկանխի երկրի ներսում քաղաքացուն խաբելը արտագնա աշխատանքային գործունեության անվան տակ: Պետությունը դա կարող է անել այդ գործունեությամբ զբաղվողների համար լիցենզավորման ինստիտուտ սահմանելով, որ ամեն մի ճարպիկ հռետոր դրանով չզբաղվի, այլ միայն նրանք, ովքեր մասնագիտական գիտելիքներ ունեն, գիտեն` ինչպես այդ գործն անել: Երկրորդ` լիազորված մարմին սահմանվի, որի պարտականությունն է քաղաքացիներին անվճար խորհրդատվություն տրամադրելը: Երրորդը` օրենքով սահմանվի, որ միջնորդ կազմակերպությունները, որոնք պիտի այդ գործունեությամբ զբաղվեն, գումարը գանձեն այն ժամանակ, երբ քաղաքացուն կտրամադրեն աշխատանքային պայմանագիր, որի մեջ աշխատանքի բնույթը, վարձատրության չափը, անձի տեղափոխությունը, ապահովությունն արձանագրված լինեն: Այդ քայլերով կարող ենք քաղաքացուն ավելի պաշտպանված դարձնել: Հաջորդ խնդիրը, որ կարող է և պետք է լուծի պետությունը, քաղաքացու համար աշխատանք ապահովելն է` ուսումնասիրելով աշխատաշուկան, պարզելով` ո՞ր երկրում, տնտեսության ո՞ր հատվածում կարող է աշխատատեղ առաջանալ, որ օր առաջ առաջարկի իր աշխատուժը. սա մրցակցային շուկա է: Եթե ուզում ես քո տեղն ունենալ, քո առաջարկը մրցակցիդ առաջարկը պետք է գերազանցի: Անհատ անձը սա չի կարող անել, սա միայն պետության գործառույթ է` իր ունեցած հնարավորությունների հաշվին` միջպետական հարաբերություններ, դիվանագետների աջակցություն... Այս երկու խնդիրը պետությունն ունակ է և պարտավոր է լուծել: Իհարկե, այլ խնդիրներ էլ կան, օրինակ` օգնել աղետալի վիճակում հայտնված միգրանտին, կամ նրա մահվան դեպքերում` որոշարկելով պետության, գործատուի, միգրանտի իրավունքներն ու պարտականությունները: Սրանք պահանջում են ֆինանսական մեծ միջոցներ և հետագայի խնդիր են: Արտագնա աշխատանքների կարգավորման մասին օրենքի նախագիծ ենք մշակել` հաշվի առնելով բոլոր այս խնդիրները: Կարծում եմ` ժամանակն է հստակ գիտակցելու, որ աշխատանքային միգրացիայի կառավարումն անհրաժեշտություն է և՛ պետության, և՛ միգրանտի համար ու աշխատանքային միգրացիայի ծավալների աճին չի նպաստի:
-Գուցե դրա համար համապատասխան քարոզչական աշխատա՞նք է պետք` գիտակցություն և պատկերացում ձևավորելու հասարակության բոլոր շերտերում:
-Հանրության իրազեկումը, այլ երկրների փորձն ու երևույթի կարգավորման կարևորությունը պիտի ներկայացվի և հասկացվի։ Գիտեք` շատերն ամեն ինչ պատկերացնում են դեռ նախկին խորհրդային դատողությունների շրջանակներում, երբ ամեն սեզոնին խոպանչիները գնում էին փող աշխատելու: Վաղուց այդ ժամանակներն անցել են: Բոլորովին այլ խնդիրներ կան հիմա: Երկրորդ կարևոր ոլորտը` երկու միլիոնից ավելի սահմանահատումներ են կատարվում, պատկերացրեք, 2 միլիոն մարդ գնում ու գալիս է, սա օրախնդիր հարց է, որ նաև մարդու իրավունքների հետ է առնչվում: Այս երկու հարցերը նաև կառավարության գործունեության ծրագրում են նշված, քաղաքական դիրքորոշումն էլ կա, որ պետք է օրենքի մակարդակով կարգավորվի: Մենք հիմա աշխատում ենք նոր փաստաթղթի վրա` բնակչության տեղաշարժերի կարգավորման հայեցակարգի, որը վերաբերում է պետության քայլերին: Այս պարագայում նախ պետք է սահմանել կարգավորում հասկացությունը. օրինակ, արգելափակոց ենք դնում` արգելելով ելումուտը. սա մի մոդել, կամ` բացում ենք լրիվ ու ասում` պետությունն անելիք չունի. սա մեկ այլ մոդել: Սահմանումը հենց կուղղորդի` ո՞ր հոսքերի վերաբերյալ ի՞նչ քայլեր պետք է արվեն: Երկիրը պետք է միասնական օղակից մշակված միգրացիոն քաղաքականություն ունենա, որը հավասարակշռված մոտեցում կապահովի և հետագայում իրականացվող քայլերն էլ մի օղակում կկենտրոնացնի: Միգրանտն առնչվում է տարբեր կառույցների հետ` սահմանապահներ, արտաքին գործերի նախարարություն, միգրացիոն գործակալություն... Արդյո՞ք ցաքուցրիվ, տարբեր նախարարությունների ու տեսչությունների միջև բաժանված ֆունկցիաները ճիշտ է այդպես շարունակել, թե՞ պետք է փորձել կենտրոնացնել: Մենք ուսումնասիրել ենք ավելի քան 40 երկրների փորձը, որի արդյունքում ի հայտ եկան բազում ընդհանրություններ. բոլոր միգրացիոն մարմիններում զբաղվում են` 1. օտարերկրացիների իրավական կարգավիճակի հարցերով, 2. օտարեկրացիներին քաղաքացիություն շնորհելու հարցերով, 3. օտարերկրացիների պաշտպանության համակարգով, 4. օտարերկրացիների աշխատանքային գործունեության թույլտվության տրամադրման հարցերով: Այսինքն` օտարերկրացիների հետ կապված բոլոր հարցերով մեկ կառույց է զբաղվում, և դա արդարացված է օպտիմալ կառավարման տեսանկյունից:
-Կարծում եմ` դա շահեկան է ոչ միայն երկրի, այլև տվյալ անհատի համար:
-Գուցե դրանով է պայմանավորված, որ բոլոր միգրացիոն կառույցներում 4 գործառնությունները միևնույն մարմինն է կատարում, իսկ մեզ մոտ` երեք տարբեր մարմիններ, ինչը ոչ որակին, ոչ արագությանը չի նպաստում: Այդ իսկ պատճառով շատ կարևոր է որոշարկել ոլորտի բարեփոխումների ճիշտ շրջանակը:
-Գործակալությունը զբաղվո՞ւմ է ներգաղթին վերաբերող հարցերով:
-Ավելի ճիշտ կլինի ասել` Հայաստանից վերջին տարիներին մեկնած քաղաքացիների վերադարձի: Անցած տարի մի շատ հետաքրքիր ծրագիր սկսեցինք, որ կոչվում է «Տունդարձ կամ վերադարձ դեպի Հայաստան»: Մշակվել է ինտերնետային համակարգ, որը գործում է www.backtoarmenia.am/com հասցեում, և որը այցելուին հնարավորություն է տալիս իրեն հուզող հարցերի վերաբերյալ 4 մակարդակներով պատասխաններ ստանալ: Առաջին մակարդակում ոլորտին վերաբերող ամբողջ օրենսդրությունն է, երկրորդում` հարց ու պատասխանի տեսքով առանձին ոլորտների վերաբերյալ տեղեկատվությունն է, երրորդ մակարդակում` նախորդ մակարդակում իր հարցի պատասխանը չգտած քաղաքացին կարող է ձևակերպել իր հարցը և այն ուղղել համակարգին: Որպեսզի հարցերը պարզաբանվեն հավուր պատշաճի, ձևավորվել է սպասարկող կառույց, որի կենտրոնական բաղադրիչը միգրացիոն գործակալությունն է, ներառված են նաև 9 նախարարությունների ներկայացուցիչներ, որոնք նախապես ուսուցում են անցել:
-Ի՞նչ արագությամբ է հարցը պարզաբանվում:
-Նայած` ինչ բնույթի հարց է: Երբեմն հարցը մի քանի ենթահարցեր է պարունակում` վերաբերում է մի քանի նախարարությունների միաժամանակ, ճշտումների կարիք է ունենում, միջին շրջանառությունը` մինչև մեկ ամիս: Չորրորդ մակարդակը հնարավորություն է տալիս դիմողին` on-line ռեժիմով շփվելու փորձագետի հետ: Դրսում ապրողները սկզբից չէին վստահում մեր ծրագրին, հիմա այն արդեն շատ պահանջարկված ծառայություն է:
-Ընդհանրապես, ի՞նչ է պետք գործակալության արագ, ճշգրիտ ու արդյունավետ աշխատանքի համար:
-Շատ կարևոր է պետական վարչական կառույցների մեջ ունեցած կարգավիճակը, տեղը, դիրքը: Քառասուն երկրների փորձի ուսումնասիրությունը տարբեր կարգավիճակներ է ի հայտ բերել` հիմնականում տարբեր նախարարությունների համակարգում: Հարցի ուսումնասիրման համար վարչապետի որոշմամբ ստեղծվել է աշխատանքային խումբ, որի անդամները գործուղվեցին Լիտվա: Լիտվան ընտրվեց իբրև նախկին խորհրդային պետություն, որի միգրացիոն համակարգն այսօր ինտեգրված է ԵՄ ընդհանուր համակարգում, և անցած ճանապարհը շատ ուսանելի է: Մեր առաջարկներն արդեն ներկայացրել ենք կառավարություն, եթե ունենանք ճշգրիտ որոշված կարգավիճակով ու գործառույթներով կառույց, ճիշտ հունով կգնա նաև օրենսդրության հարցը: Մենք հանձնառություններ ունենք եվրահարևանության քաղաքականության շրջանակներում, որոնց կատարումն էլ ճիշտ ուղղությամբ կգնա: Միգրացիոն ոլորտը միջազգային համագործակցության շատ նախաձեռնությունների օրակարգերում է ամրագրված, արևելյան գործընկերության ծրագրում էլ ֆիքսված է մարդկանց տեղաշարժը և վիզաների հարցի դյուրացումը։
-Աշխատանքի որոնումներում Հայաստանից հեռացած մարդիկ ֆինանսատնտեսական ճգնաժամի պատճառով հարկադրված են լինում վերադառնալ, կա՞ն թվային տվյալներ` ինչքա՞ն մարդ է վերադարձել, և ի՞նչ է լինում հետո նրանց հետ:
-Թվային ճշգրիտ տվյալներ չկան ու չեն էլ կարող լինել, որովհետև ոչ մեկնելիս, ոչ վերադառնալիս որևէ նման հաշվառում չի կատարվում: Մենք ունենք տեղեկատվության այլ աղբյուրներ` սոցիոլոգիական հարցումներ, այլ աղբյուրներից տեղեկություններ: Մինչև գլոբալ ֆինանսատնտեսական ճգնաժամի լայն ծավալումը մենք հնարավոր զարգացումների գնահատումներ կատարեցինք` 1. տրանսֆերտների նվազում, 2. Հայաստանից մեկնող սեզոնային աշխատանքային միգրանտների հոսքի կրճատում, 3. երկարաժամկետ միգրանտների վերադարձ: Առաջին կանխատեսումը ճիշտ էր` տրանսֆերտները 2009-ի առաջին 5 ամսվա կտրվածքով 35 տոկոսով կրճատվել են, դա հսկայական թիվ է, որը բացասական ազդեցություն ունի մեր տնտեսության վրա: Սեզոնային աշխատանքային միգրանտները 60-70000 են, հիմնականում մեկնում են Ռուսաստան` շինարարության և առևտրի ոլորտներում աշխատելու: Մեր հաշվարկներով` այս տարի նրանց կեսը չէր մեկնելու Հայաստանից, և, փաստորեն, սահմանահատումների տվյալները չեն հակադրվում մեր կանխատեսումներին: Ճգնաժամից տուժող մյուս խումբը երկարաժամկետ միգրանտներն են, որոնք 2-3, մի մասն էլ 10-15 տարի ապրում են դրսում, հիմնականում` ՌԴ-ում: Բնական է, որ աշխատատեղերի կրճատումը կտարածվի նաև նրանց վրա, և շատերը վատթարի ու վատի միջև ընտրություն պիտի կատարեն: Այնուամենայնիվ, մեր ունեցած տվյալներով զանգվածային վերադարձի թվեր չեն գրանցվել սահմանահատումների առումով:
-Սփյուռքի նորաստեղծ նախարարության հետ կա՞ն շփման կետեր:
-Ըստ էության, սփյուռքը կայացած միգրացիա է, և այս առումով մենք ունենք ընդհանուր խնդիրներ: Մեր բոլոր մեծ նախաձեռնությունների ժամանակ մենք միմյանց իրազեկում ենք և հնարավորինս ապահովում համագործակցությունը:
-Շարունակո՞ւմ եք «Փինք ֆլոյդ» սիրել:
-Դա անդավաճան սեր է, որ տարիքի հետ չի փոխվում, ուղղակի ավելանում են նորերը:
-Ի՞նչ է ավելացել:
-Լեռնագնացության նկատմամբ մեծ սերը:
-Սար բարձրանալիս ի՞նչ եք երգում:
-Ամեն մարդ իր աղոթքն ունի:
-Հավատո՞ւմ եք, որ միտքը կարող է նյութական լինել:
-Աղոթքի նյութական հզոր ուժը դեռ Աստվածաշնչում է արձանագրված:
Զրույցը` Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆԻ

Մեկնաբանություններ